मी उद्यापासून सात्त्विक आहार सुरू केला तर त्याने माझी जात बदलणार आहे का?

जवळच्या आठवडी बाजाराला जे जात असत, ते पैसे असतील तर तिथून थोडंफार मटण खरेदी करून आणायचे. बहुतेकदा गावात कुणाचा बैल, गाय, म्हैस, रेडा मेल्यावर मात्र मांस उपलब्ध व्हायचं, पण मांसाची ही उपलब्धता अनिश्चित असायची. काही लोक काय करायचे, एखादं म्हातारं झालेलं, भाकड जनावर विकत घ्यायचे, त्याला सांभाळायचे किंवा ते चरायला सोडून द्यायचे. ते खाऊन पुष्ट झाल्यावर त्याला कापायचे. मांस विकत घेणे हा पर्याय आर्थिकदृष्ट्या सर्वांनाच परवडणारा नव्हता. त्यामुळे दलित दररोज मांसाहार करतात ही मोठी अंधश्रद्धा होती. आहे.

आमच्या आहारात शाकाहारी पदार्थ आणि खूप सार्‍या भाज्या आहेत. पण या भाज्या विकत घ्यायच्या भाज्या नाहीयेत. सगळ्या भाज्या या पावसाळी भाज्या आहेत किंवा शेतीला जे पाणी दिलं जातं त्या पाटवणावर आपोआप उगवून येणाऱ्या भाज्या आहेत. जसं की तांदुळजा, चंदनबटवा, घोळ, चिगळ, पाथरी वगैरे. या भाज्या कुणी पेरत नसतं. उंबराच्या दोड्या तर वर्षभर उपलब्ध असत. ज्या भाज्या विनामूल्य आपोआप उगवणाऱ्या होत्या त्या आता विकत मिळतात. पुस्तकात मी अन्नसंस्कृती आणि भाज्याबद्दल भूतकाळ वापरलेला आहे. कारण आता त्या काळातील बहुतेक भाज्या जवळपास नामशेष झालेल्या आहेत किंवा असल्या तरी कुणी करीत नाही. उदाहरणार्थ भोपळ्याची भाजी अर्थात भोपळ्याच्या वेलीच्या पानांची भाजी, शेवग्याच्या पाल्याची भाजी या गोष्टी आमच्या भागात आता कुणी बनवत नाही. (कोकणात वगैरे बनवतात असं ऐकून आहे.)

बायकांनी काय काय शोध लावलेत. खूप मोठी गोष्ट आहे ही. उदाहरणार्थ भुईमुग खूप निघाला तर ओले शेंगदाणे कुटायचे आणि त्याचं पिठलं करायचं. घरात कुठलीच भाजी उपलब्ध नसेल तर ज्वारीचं पीठ, थोडं तिखट, मीठ टाकायचं आणि पिठलं हाटायचं. अशी जवळपास सोळा प्रकारची पिठली करता येतात. पाणी उकळत ठेवायचं, थोडासा कांदा टाकायचा, तिखट टाकायचं, मीठ टाकायचं आणि हरभऱ्याच्या डाळीचं पीठ मिक्स करून हलवायचं. झालं पिठलं तयार. इतकं सोपं आहे ते. जे उपलब्ध आहे ते वापरून स्वयंपाक केला जायचा. कोथिंबीर असेल तर टाकायची, नसेल तर नाही टाकायची. हळद असेल तर टाकायची. एखादा पदार्थ असलाच पाहिजे असा काही आग्रह नव्हता. हाताशी असेल ती वस्तू वापरून स्वयंपाक करण्यात खरं कौशल्य असतं!